Buzdolabının icadı, buzdolabı ilk ne zaman icat edildi
Gıda bozulmasını önlemek için düşük sıcaklıklı bir ortam kullanma fikri yüzyıllar boyunca olmuştur. Bilinen ev aletlerinin oluşturulması, kimyacıların, mühendislerin ve mucitlerin 18. ve 19. yüzyıllar boyunca yaptıkları bir dizi yeniliğin sonucudur. Amerikalı mucitler Oliver Evans, Jacob Perkins ve John Gorrie, 1800’lerin başlarında modern buzdolabının en eski versiyonlarını geliştirmekle tanındı. Bu yüzyılın sonlarında, Alman mühendis Carl von Linden’in çalışması, kimyasal soğutucunun verimli bir şekilde depolanmasına izin vererek, buzdolaplarının seri üretiminin önünü açtı. Bu yazımızda Buzdolabı ne zaman icat edildi? İlk buzdolabını kim icat etti? gibi sorulara yanıt vereceğiz.
Buzdolabı; buhar sıkıştırma yöntemiyle çalışan, gıdaların soğuk tutularak uzun zaman muhafaza edilmesini sağlayan soğutma makinesidir.
Soğutmanın amacı kapalı bir mahâlde, çevre sıcaklığının altında sıcaklıklar elde etmek ve bu düşük sıcaklığı sürekli olarak muhafaza etmektir. Ancak ısı sıcaktan soğuğa kendiliğinden akarken, tersine akış kendi kendine olmaz. İki sistem arasındaki dengeyi bozabilmek için enerji gereklidir. Günümüzde bu iş soğutucu makineler tarafından gerçekleştirilir. Soğutucu makineler çalışma prensiplerine ve çalıştıkları sıcaklık aralığına göre sınıflandırılırlar. Buzdolapları ise soğutucu makinelerin evlerde kullanılan tipidir.
Soğutucu Sistemlerin Tarihi Ve Temel Soğutma İlkesi
İnsan kültürleri, soğuk sıcaklıkların değerli gıda maddelerini bakterilerden ve onları yenmez hale getirebilecek diğer faktörlerden koruyabildiğini uzun zamandır biliyorlar. Tuzlama ve kurutma gibi koruyucu yöntemler de etkiliydi, ancak bunlar her çeşit gıda için uygun değildi. Mekanik soğutma yaygın olarak kullanılmadan önce , birçok kültür, gıda depolama için buz denilen, doğal buz gibi kar ve kış kullanarak iyi yalıtılmış binalar kullandı. Bu yapılar Avrupa ve Asya’da MÖ 2. binyıla tarihlenir ve onları tasarlayan mühendislerin isimleri tarihe kaymıştır.
Hindistan ve Mısır’da ise buharlaştırarak soğutma tekniğinden yararlanılmıştır. Sıvılar hızla buharlaştırıldığında (kaynatma), buhar kısa sürede genleşir. Buharla yükselen moleküllerinkinetik enerjisi de aniden artar. Bu ek enerjinin büyük bölümü, buharın yakın çevresindeki ortamdan soğurulur, bu da ortamın soğumasına yol açar. Örneğin bir tepsiye su konur ve tepsi serin bir tropik akşamda gece boyu açıkta bırakılırsa , suyun hızla buharlaşması sonucunda hava sıcaklığı donma noktasının altına düşmese bile tepside buz oluşur. Buharlaşma koşulları denetlenerek, aynı yöntemle çok büyük buz blokları üretilebilir.
Modern soğutucularda da gazların hızla genleştirilmesi ilkesinden yararlanılır. Buharlaştırarak soğutma yöntemi yüzyıllardan beri bilinmekle birlikte, mekanik soğutma yönteminin temel ilkeleri ancak 19. yüzyılın ortalarında ortaya konabildi. Bilinen ilk yapay soğutma sistemi 1748’de William Cullen tarafından Glaskov Üniversitesi’nde sergilendi. Cullen etil eterin kısmî vakumda kaynatılmasından yararlanılıştı; ama bu yöntemini herhangi bir pratik amaca yönelik olarak kullanmadı. 1805’te ABD’li mucit Oliver Evans, sıvı yerine buharla çalışan ilk soğutma makinesini tasarladı.
Buzdolabının öyküsü
1834 yılında Amerikalı Jacob Perkins suyu donduran bir makine yapan ilk kişi oldu. Karl von Linde ise 1871 yılında ilk modern buzdolabını üretti. Kapalı bir boru sisteminde tutulan gaz, buzdolabının içinde bulunan ısıyı dışarı taşımada kullanılıyordu.
1873 yılında İskoçya doğumlu bir Avustralyalı olan James Harrison eti satmak için Avrupa’ya göndermek istiyordu. Bu amaçla gemide büyük bir buzdolabı inşa etti fakat hiç kimse makineyi nasıl çalıştıracağını bilmediği için ilk sevkiyatta etler bozuldu.
Evlerde kullanılan buzdolapları 1940’lı yılların sonunda yaygınlaşmaya başladı.
Ticari amaçlı ilk soğutma işleminin, 1856’da buhar sıkıştırma makinesi yardımıyla ürettiği buzları satmaya başlayan ABD’li işadamı Alexander C. Twinning tarafından gerçekleştirildiği sanılmaktadır. Birkaç yıl sonra, AvustralyalıJames Harrison ilk buhar sıkıştırmalı soğutma makinelerini yaptı. Fransız Ferdinand Carré 1959’da biraz daha karmaşık bir sistem geliştirdi. Carré’nin aygıtında buhar sıkıştırmalı makinelerde soğutucu gaz olarak kullanılan havanın yerine hızla genleşen amonyak kullanılıyordu. Carré’nin soğutucuları kısa sürede tutuldu ve bu teknik ufak değişikliklerle günümüze kadar geldi.
1960’larda ise soğutucularda Peltier etkisinden yararlanılmaya başlandı.
Türkiye’de ilk Buzdolabı kaç yılında üretilmiştir?
Buzdolabı Türkiye’ye 1930’larda girdi. 1961’da ilk yerli üretimi yapabildik.
1955 Arçelik A.Ş. İstanbul Sütlüce’de kuruldu.
1959 Türkiye’nin ilk çamaşır makinesini üretti.
1960 Türkiye’nin ilk buzdolabını üretti.
1975 Eskişehir Buzdolabı İşletmesi üretime başladı.
